Volume 1

Collectio Salernitana : ossia documenti inediti, e trattati di medicina appartenenti alla scuola medica Salernitana / raccolti ed illustrati da G.E.T. Henschel, C. Daremberg, e S. de Renzi ; premessa la storia della scuola, e pubblicati a cura di Salvatore de Renzi.

Date:
1852-1859

13 results

« potrai così ». Servesi del testo adottato da Polito. Non è cono- scinta da Choulant. 5. Boeme e Polacche. Oltre a ciò eli ò contenuto nelle edizioni di Cracovia 1532 in 4 di Posen I 721 in 12. 3. Prag. 1587. in 8. Traduzione di Daniele Adamo Weleslanije 6. Olandese. I* Amsterdam, 1658. in 8. Titolo: Scola Salernitana beslaande in Begelen tot Behoudenis der Gesontheydt, vertaelt door J. G. Una traduzione tedesca in versi rimati trovasi in Gioacchino Becker nel suo Parnassus medicinalis illustratiti Ulm. 1663. Essa sotto un titolo speciale e con un commentario, costituisce la quarta sezione del Parnasso (Ulm. 1662). Una più recente traduzione me- trica tedesca, ma non completa, bensì scelta, di A. C. Mayer tro- vasi negli Archivii dell’Accademia di Berna 1816 voi. 4 fase. 2.° pag. 117, e seg. Quali antiche traduzioni del Regimen Salernita- no vengono spesso riportate falsamente le edizioni del Regimen Sa- nitalis composto da Rodolfo conte di Hohenburg. Ved. Ebert Lei- sic. Bibliogr. n 18758—6o—Hain 13735—46. 11 testo latino del Regimen Salernitano trovasi anche in alcune edi- zioni delle opere di Arnaldo da Villanova, nel Libro De triplici vita di Marsilio Ticino ; e nella Colleclio scriptorum diaetelicorum dilleu- ninger Lips. 1726 in 8.° Una imitazione libera del testo latino in esametri di migliore latinità di G. Francesco Lombardo trovasi nel suo trattato De Bai- neh Puteolanis, ristampato nel Thesaur. antiq. Italie, di Grevio e Burmann Tom. IX Pars. IV. Venez. 1566 in 4.° Comincia : Anglorum Regi scribit Schoia tota Salerni; Si cupis incolumeu, et sanam traducere vitam, Curas tolle graveis, motus ferventis et irae, Parce mero, sit coena hrevis tibi, surge perumper Post epulas, mediae somnumque propelle diei. Comprime vescicae, pariter nec pondere ventris Haec si servabis, per secula plurima vives. Si desint Medici, hos canones servare memento, Praestantis medici poterunt qui munere fungi, Meiis sit laeta, quies, mediocris regula victus. finisce Haec sunt quae scripsit Regi Schoia docta Salerni, Dogmata quaetotum lustrant per secula Mundum, Testentur studia antiqui ut per magna Salerni.
J. CH. GOTTL. ACKERMANN. de VEIIS1BUS RHYTHMICIS, ET CARMINE LEONINO 435 DISSERTATILO. Humani ingenii natura haec.est, ut naturali quodam atqne in- nato nobis studio ad ea feratur quae placent, atque sensus grato quodam modo afficiunt, ut tersa ininus tersis, comta incomtis prae- feratet pulchra quaerat:ut vero, quae pulchra sunt, quae comta, quae tersas, secundura saeculi morem communemque in his rebus gustum aestimet. Eoque modo omnia cum scientiarum tum artium genera plurimas vicissitudines expertasunt: minus placebant opti- me facta, ob saeculi morem, magis rudiore Minerva elaborata fa- ctaque, dum modo saeculi gustus ea probaret. In barbaris raedii praesertim aevi temporibus a prisco cultu descitum est, non quo- niam ingenia hominibus deerant, verum ingeniis esempla. Summum cultus gloriaeque fastigium poeticaGraecorum etRo- manorum attiogerat. Temporibus vero non longe ab his remotis, quibus poetica ars Romanorum immortalia sua monumenta emi- serat, sensim alius carminum conficiendorum modus invaluit, quo puritati versuique ipsi minor, numero vero, rhythmum vocant, major cura impendi solebat. Idque poeseos genus, priscis, utvide- tur, non ignotum quidem, verum parura, saltira in provectiore artis poeticae aetate usitatum, jam saeculo IV cultores quosdam habuit, sequentibus vero temporibus, ab octavo praesertim saecu- lo, magis invaluit, compositu quippe facilius et musicis concenti- bus accomodatius, versuumscilicetsimilitercadentium, concordan- tium, adsonantium, atque consonantium, sive ut eos generali hoc vocabulo complectar, rhythmicorum, qui generatim metrum, si- ve temporum atque pedum observationum non requirebant, verum sonorum concentum aliquem habebant, atque aut ob consonantes assonantesve universos versus, aut ventres caudasve, harmoniara quandam audientibusque voluptatem creabant. Idque ignobilius atque plebejum poeseos rhythmicae genus an- tiquioribus jam temporibus usitatum agros colentibus, atque infe- rioribus’culturae hominibus, quibus sese post labores suos perados mutuo exhilarabant, sese feriebant (I), sequentibus temporibus, (i) Fescennina haec carmina, sive,ut iuterpretes volunt, jocularia ab o- xnnibus fere auctoribus ceu prima et antiquissima carminum rhythmicorum qualia vulgus fondere solebat, non meditatorum; esempla adferuntur. Qualià fuerint quosque jocos fuderint lloratius II. Epist. i, vers. i3g et seg. copio- se enarrai, cf. simul praeclaras a'dnotatiouea ad hunc locum,quas dedit Wio- land, V. III. in Epistolis Horatii in vernaculam versis Part ll.pag- io4 Sed an rhytlimica fuerint atque hoc vel ilio modo adsonanlibus versibus conipo- m solita, mcertura. Prima» poeticela ttomamya ab iis origine* Imbuisse ad-
438 ■cummcl forum carminimi exempla rara essent, ad cultiores etiam homines transiit omnemque fere metricara poesia praefocavit. Sunt qui nobiliores etiam veteres poetas tales jam versus cura rhythmo composuisse putent, et quidera vario modo aut concordantes, aut consonantes. Sic notissimi versus Tullii sunt, a Quictiliano (1) me- morati. Cedant arma togae : concedant laurea linguae : O lortunatam natam me consule Romam. Ovidii Quot coelum stellas, tot habet taa Roma puellas. Ausonii Vel tria potanti, vel ter tria multiplicanti. Versuum versibus concordantium atque consonantium exempla Cicero quaedam attulit. Sic in Tuscolanis quaestionibus : Coelum mitescere, arbores frontescere , Vites laetificae pampinis pubescere. Rami baccarum ubertate incurvescere* Et Ennii, quos Cicero refert : Haec omnia vidi inflaramari, Priamo vi vitam evitaci Jovis aram sanguine turpari. Horatiusadeoin arte poetica hos versus optimeconsonante9 habet: Non satis est pulchra esse poemata : dulcia sunto. Et quaecumque volent, animum auditoris agunto. Ut alia exempla ex optimis poetis omitlam. His vero me non opponam, quis hos versus casu quodam poetis anliquis excidisse censentDocere tamen puto Ennii versiculos, in incunabulis veteris latinae poeseos, uti in medio aevo ejusdem renascentis versus S/«- 4QTt\zvrovz hos fuisse, quos aures voluplate maxima aflìcere eorum auctores putaverint. lios versus, Leoninos dictos, ob leoniscaudae similitudinem, ut quidam satis inepte putaverunt, Leo quidam invenisse fertur. Eum Leonem alii V. fuisse putaut, Romanorum ab anno DCCCXLVII. Pontificem (2), alii vero Leonem poetam, quem Aegidius Parisien- sis in Carolino memorat coaevum suum, quique adeo ultimi» sae- culi Xlljtemporibus vixit (3). Verum parum firma haec sunt et no- minibus tantum convenientibus versuum et homiuum innituntur. Neque leonini versus aliique consonantes concordantesque saeculo Hiodum credibile est. Ennius autem, antiquissimus Romanorum poeta, cnjua fragmenta nobls supersunt, versus fecit, quorum ultiinae i^llabae (voce» ul- timas fere lubentius dixerim, ut exemplum mos enarrandum docci ) consona- bant. Si vero Ennius exempla, quae coram habebat, carminum agresliiim se- quutus est, versus priscorum agricolarum thythmum quendam habuisse ver® non absimile est. (*) Quinctil. L. XI. cap. 1. (2) Cf. Sa,vii rinomasi. litcrar. tom- II pag. »/7- , (3; Cf. Du Canoe glossar, mcd. et infim. latimtat sub voce versus Leo- nini. lienal. Motcau t'rolcgom. io Scliol. Salerai, cap. 4- pag. «6.
demum IX aut XH, sed temporibus bis superioribus jam conGci con- sueverunt. Causa forsan, quae effeeit, ut in carminibus latinis conficiendis viri docti iu medio aevo florentes a prisca metri severitate desci- scerent, non versum observautes,sed rhythraum quaerentes atque in ultimis aut medii versuum syllabis harmoniam quandam atque concordantes sonos, non una esse videtur. In Italia, quod et Mura- torius (t) annuit, hos poeseosgenus primum invaloit. Si vero car- mina similes rhythmos babentia inferioris sortis homines Komani rusticique Horatii temporibus ex antiqua consuetudine fecerunt, et fescennini Horatii versus non fuerunt amoebaei, nostris adhuc temporibus inter ruricolas Graecos Italosque usitati, facile haec con- suetudo agricolarum ad sequentia tempora transire clericisque pri- mis in hoc carminis genere versiGcatoribus, qui consuetudinem crebram cum hujus sortis bominibus babebant, communicari po- tuit. ipsi etiam musici concentus instrumentalisque musices cum Vo- cali conuubium temporibus antiquissimis in aedibus cbristianorum divino cultui consecratis iniioductum, non parum ad thytbmicos atque consonantes , adeoque musicis modulationibus magis ido- neos versus coululisse videtur. Quanti hnec musicae sacrae pars, quae in cantandi artificio consistebat, his temporibus fuerit aesti- mata, ex testimoniis jam intelligitur, quae supra adduximu-. Qui in bac exceliebant, ob bene artem-magis, quam ob reliquas scien- tias, laudabantur, neque si sciens aliquis rerum variarum memo- ratur, cantandi et psallendi peritia omittitur. Sic Alphanus, Saler- nitana Archiepiscopus, non solum ob scientiara suam. medicaro a- liasque, verum etiam ob miraro cantandi peritiam suam celeberri- mo* erat. Cantuuro magistri jam Caroli Magni temporibus exta- bant ipsique principes viri peritos in, hae arte magni aestimabant. Carolo Magno, petendi mittebantur, Eckardo.St Gailensi narran- te, Petrus et Homanus, utrique Itali, cantuum et septem iibera- lium artium magistri (2), vccabanturque adeo, qui versus facere et canere possent, in Galliam , ut scienìias restaurarent (3j0 Musices adeoscientia septem artibus liberalioribusadscribebatur, eaque rau- Bica non ea tantum erat, quae ex instrumeutis sonos varie concor- dantes atque aurem grate afiBcientes elicere docebat, sed ea etiam, quam yocalero vocant, cantandi atque psallendi peritia. Hymni ve- ro sacri, ut et instrumentali musicae melius responderent et har- monia quaedam gratusque soni, quem instrumenta vocesque homi- nuro emittebant, concentus nasceretur, simulque, clericorum me- moria non nimium faligaretur, sensim in thythmorum modura con- fici coeperunt. Antiquissimis hujus generis rhythmis psalrnus ad- scribendus est contra partem Donati , quem 6. Augustiuus circa (I) Dissert. de rliythraica Telerum poesi el origine Italicae poeseo» in tom III dissert ad antiq. llal. medii nevi diss. XL. p. 664 sctpf. (a) Ex Tiraboschio haec retulil Jaqemannus Voi. III. Pari I n (3) Jagemann. Voi. HI, P. I p. 54, 55. . . p. .
annum CCCXCIII elaboravi^ in quo, ut abimperitis et idiotis can- tari posset, et rhythmus erat, et singulis thythmi» litera sua ini- tialis eo ordine, quo in alphabeto prostant. De hoc psalmo ipse Au- gustinus scribit. Psalmum, qui ab imperilis et idiotis canlarelur, per taf ina a literas feci Tate* A. b. c. da non vocant. In hac sane sententia, versus scilicet Leoninos rhythmosque in latino cannine obsacram musicam primum esse introductos, quod permaneamus, multa nos eaque gravissima argumenta moventi rao- nachorum cantandi atque psallendi studium, hominum ingenia pa- rum culta, quibus semper magisplacent, quaeauresaflìciunt. quam quae ingenii labores requirunt, meliorum exemplorum defectus, vulgi etiam ad tales versus et faciendos, et discendos, et in memo- ria retinendos propensio. Quodsi vero haec non penitus placuerit|, multa sunt eaque gravissima argumenta, quibus evincitur ad hac- tenus enarratas rhythmicae poeseos causas alias etiam, easque va- lentissimas ; plurimum contulisse. In Europae non una parte , imprimis vero in Italia per aliquot saecula Saraceni (I ) sedem habuerunt, iique secum artes suas lite- ragque in has terras , quibus erant potiti , attulerunt et doctrinae suae fama alios quoque, ut in Scholissuis literas discerent, pro- moverunt. Si vero negari etiam non potest, Italos versus rhvthmi- cos ante Saraeenorurn incursus habuisse , tamen num casu poetis exciderint, aut studio fucrint confecti, incertum est : rhythmici saltim versus, qui puriorem rhythmum et probe consonantem ha- bent, ante oclavum nonumve saeculum vix confecti esse videntur: temporibus vero, quibus Saraceni Italiae partes multas tenebant, et mox post ea copiosiora et cum puriore et magis bario rhythmo carmina confici coeperunt. Muratorius sane, vir doctissimus et in antiquitatum ltalicorum scientia nonnulli seeundus , data opera plurima probare studens Leoninos versus Leone Gallo, saeculi XII poeta, antiquiores esse, antiqua quidem eorum vestigia, altamen imprimis ante saeculum nonum valde incerta reperit. Epitaphia en m, hominibus his temporibus fato functis posita his versibus , quae fere unica rhythmicorumetLeoninorum versuum ex his tem- poribus monumenta sunt, a recentioribus quoque versificatoribns confici potuere. Si vero, quod indubium est, hoc rhythmicorum carminum genus iam notum erat temporibus, quibus Arabes se- dem in Italia figebant, non vero pervulgatum, neque praeter ru- diora et minus composita rhythmorum genera Itali alia callebant, rhythmos forsan conficiendi artificium et plurima incrementa per Arabes cepit et per eos magis vulgatum est. Apud Arabes enim rhythmica carmina antiquissimae originis sunt- Alcoranum enim non solum Mohammedes in rhythmicorum versuum peculiari ge- nere conscripsit , quo singuli versus syllaba ex iisdem litern ter- minantur (2), hoc modo, ut si unus isque primus versus cum syl- (i) Mirura erat nonitum Saraccnos apparuisse.Hacc erat mania saeculi: omnc ab Arabia 1 De li- (ss) Conf. inprirais suram XV.